Πρώτη αναφορά από την αποστολή πραγματογνωμοσύνης της HVA International στη Θεσσαλία

Βασικά συμπεράσματα

• Υπάρχει ανάγκη αναθεώρησης όλων των αντιπλημμυρικών υποδομών και άλλων υποδομών που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη διαχείριση πλημμυρικών φαινομένων και να «χτιστούν ξανά καλύτερα».
  
• Απαιτείται ισχυρότερη κυβερνητική διαχείριση των υδάτων.
  
• Απαιτούνται Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης και πρωτόκολλα διαχείρισης κρίσεων, τα οποία ξεκάθαρα καθορίζουν ρόλους, ευθύνες και πλάνα δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, καθώς και υπό ποιες συνθήκες.
  
• Η κακοκαιρία Ντάνιελ δημιούργησε την περίσταση ώστε να αναθεωρήσουμε τα θεμελιώδη ζητήματα της παροχής νερού, καθώς η λειψυδρία είναι εξίσου προβληματική, αν όχι και περισσότερο, με τα πλημμυρικά φαινόμενα. Υπάρχουν ξεκάθαρα η δυναμική και η ανάγκη για ριζική αλλαγή.
  

Υπόβαθρο

Στις 5-7 Σεπτεμβρίου 2023, η Θεσσαλία επλήγη από ένα καιρικό φαινόμενο που συναντάται μια φορά στα 1000 χρόνια (Κακοκαιρία Ντάνιελ), κατά το οποίο ακραίες βροχοπτώσεις προκάλεσαν εκτεταμένες πλημμύρες και απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, ζώα, καλλιέργεις, εκτάσεις γης και περιουσιακά στοιχεία. Αυτός ο «μεσογειακός κυκλώνας» (medicane) ήταν πιθανότατα η πιο σοβαρή καταιγίδα που έχει πλήξει ποτέ την Ευρώπη και η Θεσσαλία κατακλύστηκε από περίπου 3,7 δισεκατομμύρια κυβικά βροχής. Αυτό προκάλεσε τουλάχιστον 15 θανάτους και ζημιές που εκτιμώνται σε περισσότερα από 2 δις ευρώ. Συγκριτικά, στις καταστροφικές ευρωπαϊκές πλημμύρες του Ιουλίου 2021 που στοίχισαν 242 ζωές με ζημιές που υπερέβησαν κατά πολύ τα 10 δις ευρώ, τα επίπεδα νερού ήταν πολύ μικρότερα (έπεσαν περίπου 100-270 χιλιοστά βροχής ενώ στη Θεσσαλία έπεσαν 700 χιλιοστά σε 48 ώρες). Είναι τρομερά ευτυχές ότι οι απώλειες δεν ανήλθαν στις εκατοντάδες ή χιλιάδες.

Στην HVA International ανατέθηκε η αποτίμηση των αιτιών και του αντικτύπου της πλημμύρας, καθώς και η δημιουργία ενός “Master Plan για αρδευτικά και αντιπλημμυρικά έργα”, το οποίο αναμένεται να είναι έτοιμα στα τέλη του Φεβρουαρίου 2024. Τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο 2023, διοργανώθηκαν ερευνητικές αποστολές με ομάδες αποτελούμενες από ειδικούς στη διαχείριση υδάτων, στην αντιπλημμυρική προστασία και τον περιορισμό των συνεπειών της, στην άρδευση, την αγρονομία και τη ζωική παραγωγή, συνεπικουρούμενους από οικονομολόγους του πρωτογενούς τομέα και ειδικούς γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων (GIS), μεταξύ άλλων. Αυτή η πρώτη αναφορά ευρημάτων καταγράφει τα αρχικά ευρήματα και πώς ένα μοντέλο ασφάλειας τριών επιπέδων θα αποτελέσει τη βάση του Master Plan.

Εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου, ακραία καιρικά φαινόμενα όπως η κακοκαιρία Ντάνιελ είναι πιθανό να συμβαίνουν με μεγαλύτερη συχνότητα και βαρύτητα. Ο θεσσαλικός κάμπος είναι δυστυχώς μια από τις ευπαθείς σε πλημμύρες περιοχή της Ελλάδας και θα είναι αδύνατο να προληφθεί τελείως το ενδεχόμενο να κατακλυστεί αν εμφανιστεί και πλήξει ξανά την περιοχή ένας μεσογειακός κυκλώνας σαν τον Ντάνιελ. Με τα κατάλληλα και έγκαιρα μέτρα, ωστόσο, οι επιπτώσεις μπορούν να μειωθούν σημαντικά.

Στρατηγική διαχείρισης πλημμυρών

Τα υπάρχοντα σχέδια διαχείρισης πλημμυρών (2014-2020) δεν είναι επιχειρησιακά εφικτά υπό την έννοια πως δεν θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των πλημμυρών που προκλήθηκαν από την κακοκαιρία Ντάνιελ (μέτρα που δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν). Το νέο Σχέδιο Διαχείρισης Πλημμυρών για τη Θεσσαλία θα πρέπει να παρέχει κατευθύνσεις για την ανάπτυξη υποδομών προστασίας καθώς και μέτρα και διαδικασίες διαχείρισης κρίσεων βασισμένα σε προσυμφωνημένα επίπεδα ασφάλειας. Τα επίπεδα ασφάλεια πρέπει να διαφοροποιούνται σύμφωνα με τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους της περιοχής όπου εφαρμόζονται. Η ανάπτυξη των επιπέδων ασφαλείας και του σχεδίου είναι μια πολύπλοκη τεχνική και πολιτική άσκηση και θα χρειαστεί καινούρια τεχνική εξειδίκευση, καθώς και διαβούλευση αναφορικά με τις πολιτικές. Το Master Plan για τη Θεσσαλία θα χρειαστεί εφαρμοσμένη διαχείριση πλημμυρών που αναπτύσσεται σε τρία επίπεδα ασφαλείας και παρέχει προστασία ενάντια στις πλημμύρες και την ελαχιστοποίηση του αντικτύπου τους.

Επίπεδο ασφάλειας 1: Πρόληψη

Όλες οι αντιπλημμυρικές υποδομές πρέπει να αναθεωρηθούν και πρέπει να αναπτυχθεί ένα πρόγραμμα με σκοπό να «ξαναχτίσουμε καλύτερα». Οι υποδομές θα πρέπει να αποτελούν συνδυασμό του να δημιουργούν επάρκεια συγκράτησης υδάτων, να αυξάνουν τις δυνατότητες άντλησης και με βελτιωμένα συστήματα αναχωμάτων.

Ποτάμια και χείμαρροι συχνά περιορίζονται σε στενά περάσματα, σφηνωμένα ανάμεσα σε αναχώματα ώστε να μεγιστοποιηθεί η καλλιεργήσιμη επιφάνεια των όμορων κτημάτων. Πολυάριθμες εκμεταλλεύσεις και οικιστικές περιοχές, ακόμη, έχουν χτιστεί κατά τις προηγούμενες δεκαετίες πάνω στη ροή χειμάρρων ή ποταμών, πράγμα που επιδείνωσε τις πλημμύρες. Γέφυρες, δρόμοι και σιδηρόδρομοι έπαθαν ζημιές διότι τα αρχικά τους σχέδια δεν είχαν συμπεριλάβει επαρκώς τις απαιτήσεις διαχείρισης υδάτων. Αυτά στη συνέχεια δημιούργησαν εμπόδια, προκαλώντας ζημιές και κατακλυσμό υδάτων. Ακόμη, δεν υπάρχει καμία συντονισμένη συντήρηση υδραυλικών υποδομών.

Πολλά αναχώματα εξαρχής δεν είχαν κατασκευαστεί καλά, μάλιστα με ελλιπή συντήρηση και μηχανισμούς παρακολούθησης του πώς ενδεχομένως να βουλώνουν από μπάζα. Τα ύψη των αναχωμάτων επίσης πολλές φορές δεν ήταν ομοιόμορφα ή ήταν ανεπαρκή με έλλειψη καλά εφαρμοσμένης ολιστικής επιχειρησιακής διαχείρισης και συστήματος παρακολούθησης των φραγμάτων και των αναχωμάτων.

Η λίμνη Κάρλα αποτελεί έναν κλειστό κόλπο, όπου το νερό από τις ρωγμές των αναχωμάτων κοντά στη Γυρτώνη συσσωρεύτηκε. Περίπου το 30% της υπερχείλισης υδάτων σε εκείνη την περιοχή (περίπου 450-500 εκατομμύρια κυβικά) προήλθε από τον Πηνειό ποταμό. Μπορεί να πάρει από 1,5 έως 2 έτη μέχρι το νερό από την περιοχή της Λίμνης Κάρλας να απομακρυνθεί.

Δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου εξασθένηση της απορροής της επιφάνειας. Αυτό σημαίνει ότι οι εκροές των ποταμών γίνονται ξαφνικές πλημμύρες. Η χωρητικότητα του υπάρχοντος δικτύου αποχέτευσης, ποταμών και χειμάρρων σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να απορροφήσει τις ποσότητες του νερού από τέτοιες πλημμύρες.

Υπάρχουν 2 στρατηγικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν (συνδυαστικά) προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ξαφνικές πλημμύρες:

1. Η τεχνητή απόσβεση των πλημμυρών (με σκόπιμη διοχέτευση των υδάτων σε συγκεκριμένα σημεία), η οποία μειώνει τις μεγαλύτερες τιμές των εκροών νερού (και τα επίπεδα της στάθμης νερού), ενώ ταυτόχρονα επιμηκύνει τη διάρκεια των εκροών.
   
2. Δημιουργία μεγαλύτερης χωρητικότητας αποχετεύσεων («να δώσουμε χώρο στον ποταμό»).
   

Οι προοπτικές συγκράτησης υδάτων από δεξαμενές και μεγάλα φράγματα είναι περιορισμένες. Τα μεγάλα φράγματα είναι ακριβά, απαιτούν συγκεκριμένες συνθήκες και συχνά εξυπηρετούν πολλαπλές χρήσεις (παραγωγή ενέργεις, άρδευση) που πιθανόν να συγκρούονται με τη διαχείριση των πλημμυρών.

Επίπεδο ασφάλειας 2: Διοίκηση

Οι πλημμύρες κατέδειξαν ότι η διαχείριση των υδάτινων πόρων και των πλημμυρών επιμερίζεται μεταξύ πολυάριθμων οργανισμών που έχουν ευθύνες πάνω σε διοικητικές μονάδες, οι οποίες δεν συμπίπτουν με τα υδάτινα όρια. Υπάρχει ελλιπής συντονισμός μεταξύ τους, καθώς και ελλιπής επιτήρηση αυτών των οργανισμών, οι οποίοι επιχειρούν μόνο με βάση τα συμφέροντα των εκλογικών σωμάτων όπου υπάγονται. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν επίσημα, κεντρικώς εγκεκριμένα πρωτόκολλα για τη λειτουργία αντλιών και πυλών.

Η διαχειρίση του νερού θα έπρεπε να βασίζεται στα υδάτινα όρια (λ.χ. κοίτες ποταμών). Κατ’επέκταση συνιστάται ισχυρά η σύσταση μιας Αρχής για τις κοίτες των ποταμών με εκτελεστική ισχύ. Η σύσταση και η διοίκηση της Αρχής αυτής θα εξηγηθεί περαιτέρω στο Master Plan.

Επίπεδο ασφάλειας 3: Διαχείριση Κρίσεων

Απαιτείται άμεσα η σύσταση ενός Κέντρου Έγκαιρης Προειδοποίησης που θα λειτουργεί 24/7 και συνεχώς θα λαμβάνει, αναλύει και επεξεργάζεται σχετικές πληροφορίες και δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Το Κέντρο θα πρέπει να έχει την εξειδίκευση και τα εργαλεία να κάνει ακριβείς προβλέψεις πλημμυρών και εκτιμήσεις πάνω σε αυτές, καθώς και να επικοινωνεί αποτελεσματικά με τους κατά τόπους ενδιαφερόμενους.

Η ετοιμότητα για μελλοντικές πλημμυρικές καταστροφές μπορεί επιπλέον να ενισχυθεί μέσα από τη δημιουργία αποθηκών για εξοπλισμό και μηχανήματα για επείγουσες επισκευές και απομακρύνσεις μπαζών, λέμβους για διασωστικές επιχειρήσεις και σακιά άμμου που μπορούν να διαμοιραστούν για να προστατεύσουν τρωτά σημεία σε αναχώματα, καθώς και κατοικίες και σημαντικές υποδομές.

Ανταπόκριση και προσπάθειες αποκατάστασης

Δεδομένης της βαρύτητας και της ξαφνικής φύσης του φαινομένου και με περισσότερους από 700.000 ανθρώπους να κατοικούν στη Θεσσαλία, ο αριθμός των ανθρώπινων απωλειών ήταν εντυπωσιακά χαμηλός. Χάρη σε ισχυρή συνοχή των κοινωνιών, οι ντόπιοι συνεργάστηκαν μέχρι και τις νυχτερινές ώρες φέρνοντας σε ασφάλεια τους ηλικιωμένους και όσους είχαν δυσκολίες μετακίνησης. Δεν είχαν σχεδόν καθόλου εύκαιρα εργαλεία, εξοπλισμό ή μέσα ώστε να περιορίσουν την πλημμύρα, όπως άμμο. Υπήρχε επίσης έλλειψη σε κουτιά έκτακτων αναγκών/επιβίωσης με φακούς, μπαταρίες, φουσκωτές λέμβους, φωτοβολίδες, σφυρίχτρες, παγούρια με πόσιμο νερό και ξηρά τροφή.

Εστάλη μεγάλος αριθμός προειδοποιητικών SMS. Παρά την αποστολή προειδοποιήσεων, πολλές κατοικημένες περιοχές αιφνιδιάστηκαν από τις πλημμύρες και περισσότερα από 100.000 ζώα και 130.000 πουλερικά πνίγηκαν πριν να είναι εφικτή η διάσωσή τους. Κάποιοι αγρότες τόνισαν ότι θα μπορούσαν να σώσουν τα ζώα αν είχαν αρκετό χρόνο ή αν είχαν κατανοήσει τη σοβαρότητα του φαινομένου. Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν κάθε προσπάθεια διάσωσης των ζώων προκειμένου να σώσουν τις δικές τους ζωές.

Ωστόσο, ακόμη και αν οι προειδοποιήσεις είχαν εκδοθεί νωρίτερα και πιο σθεναρά, οι αγρότες θα χρειάζονταν αρκετό χρόνο, κάπου που να μπορούν να μεταφέρουν με ασφάλεια τα ζώα, καθώς και μέσα για να τα ταΐσουν. Σε περιπτώσεις βαρέων καταιγίδων, τέτοιες εκκενώσεις θα έπρεπε ενδεχομένως να ξεκινούν πριν καν ξεκινήσουν οι βροχοπτώσεις, πράγμα που απαιτεί κουλτούρα επαρκούς σχεδιασμού και ετοιμότητας.

Η ανταπόκριση στις καταστροφές είναι περίπλοκο ζήτημα. Η ετοιμότητα συχνά αντιμετωπίζεται ως ευθύνη των υπηρεσιών έκτακτης ανάγκης, αλλά αυτές οι μονάδες μπορεί και συχνά συμβαίνει να ξεπερνιούνται οι δυνάμεις τους σε μεγάλης κλίμακας καταστροφές και οι κάτοικοι πρέπει να είναι προετοιμασμένοι ώστε να αντιμετωπίσουν μια φυσική καταστροφή μόνοι τους, πράγμα που οι κάτοικοι της Θεσσαλίας έκαναν.

20 ημέρες μετά την υποχώρηση της κακοκαιρίας Ντάνιελ, παρότι ο ΔΕΔΔΗΕ παρείχε γεννήτριες σε πλημμυρισμένες κρίσιμες υποδομές (λ.χ. νοσοκομείο Βόλου) ώστε να αποκατασταθεί η ηλεκτροδότηση, δεν ήταν εφικτό να συνδεθεί η εξωτερική γεννήτρια με το ηλεκτρολογικό κύκλωμα της εγκατάστασης. Το ότι οι γεννήτριες έκτακτης ανάγκης του νοσοκομείου βρίσκονταν στο υπόγειο υποδηλώνει ότι το ενδεχόμενο πλημμύρας δεν είχ ληφθεί υπόψιν όταν σχεδιάστηκε το νοσοκομείο.

Σε αντίθεση με παλιότερες καταιγίδες και μεσογειακούς κυκλώνες, όπου οι κατολισθήσεις ξεκίνησαν σε χαμηλότερα υψόμετρα, εδώ ξεκίνησαν από τις κορυφές των λόφων, μετακινώντας βράχους. Στοίβες βράχων παρατηρήθηκαν σε μεγάλο ύψος μέσα σε ποτάμια, μπλοκάροντας τελείως το πέρασμα κάτω από μια γέφυρα. Οι υποδομές που έχουν υποστεί ζημιές πρέπει να ξαναχτιστούν το συντομότερο δυνατόν, καθώς η περιοχή έχει γίνει ευάλωτη σε κατολισθήσεις.

Παρατηρήθηκαν μεγάλοι βράχοι έως και με διάμετρο 3 μέτρων, οι οποίοι ενέχουν σημαντικό κίνδυνο να βρεθούν σε κατοικημένες περιοχές σε επόμενη καταιγίδα.

Αγροτική παραγωγή

Η συλλογή και καύση νεκρών ζώων προκειμένου να αποφευχθεί η μόλυνση του νερού και η μετάδοση ασθενειών που μεταδίδονται μέσω νερού όπως η χολέρα, τύφος ή λεπτοσπείρωση έτυχε εξαιρετικής διαχείρισης. Επιπρόσθετα με τις καταστροφές των αγροκτημάτων, οι πλημμύρες έχουν αισθητό αντίκτυπο στον τομέα της επεξεργασίας/μεταποίησης, καθώς εκτεταμένες ζημιές έχουν καταστήσει πολλές επιχειρήσεις μη λειτουργικές. Όταν πληρωθούν οι αποζημιώσεις στους παραγωγούς, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το σύνολο της εφοδιαστικής αλυσίδας: αν τα εργοστάσια μεταποίησης δεν επισκευαστούν, οι παραγωγοί θα δυσκολευτούν πολύ να πουλήσουν τα προϊόντα τους.

Συναντήσαμε πολλούς ανασφάλιστους παραγωγούς. Κτηνοτρόφοι εξέφρασαν δυσαρέσκεια αναφορικά με τις αποζημιώσεις, καθώς αυτές δεν έλαβαν υπόψη τα χρόνια που απαιτούνται ώστε να στηθεί ένα κοπάδι από το μηδέν. Η HVA θα εξετάσει πιθανά μέτρα κατά τον σχεδιασμό του Master Plan.

Αποχέτευση και άρδευση

Οι υποδομές αποχέτευσης σε πολλές κατοικημένες περιοχές ήταν ελλιπώς συντηρημένες και επίσης είχαν υποστεί αλλαγές από τους κατοίκους, παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτάχυνση της εισόδου υδάτων σε πολλά σπίτια. Οι κάτοικοι συχνά τσιμεντώνουν τα φρεάτια έξω από τα σπίτια τους για να μεγαλώσουν τις ιδιοκτησίες τους, γεγονός που παρεμποδίζει την απορρή των υδάτων. Κανάλια αποχέτευσης κοντά σε δρόμους είχαν καλυφθεί με βλάστηση που εμπόδιζε την αποχέτευση.

Ορισμένοι παραγωγοί είχαν κατασκευάσει παράνομα φράγματα σε μερικά φρεάτια ούτως ώστε να συλλέγουν και να μετακινούν νερό στα χωράφια τους για πότισμα. Φρεάτια αποχέτευσης επίσης βρέθηκε να λειτουργούν ως ποτιστικά. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συνέβαλαν στην επίσπευση της εξάπλωσης των πλημμυρικών υδάτων.

Η επιλογή καλλιεργειών είναι επίσης ένα θέμα που πρέπει να εξεταστεί. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν εκτεταμένες καλλιέργειες στη Θεσσαλία που απαιτούν πολύ νερό, οι οποίες είναι πολύ δύσκολα βιώσιμες σε περιοχές με έλλειψη νερού, ειδικά εφόσον απαιτούν σταθερή ροή ποτίσματος καθ’όλη τη διάρκεια της περιόδου καλλιέργειας. Δεδομένης της λειψυδρίας της Θεσσαλίας και των ζεστών, ξηρών καλοκαιριών της, η πρακτική της καλλιέργειας τέτοιων σπαρτών εξασθενεί τα αποθέματα νερού του εδάφους και εξαναγκάζει τους παραγωγούς στο να παίρνουν μέτρα όπως η κατασκευή των προαναφερθέντων παράνομων φραγμάτων ή η άντληση νερού του εδάφους από βάθος έως και 300 μέτρων, ως εκ τούτου διογκώνοντας τον κίνδυνο πλημμύρας.

Συμπεράσματα

Οι υποδομές θα συμπεριλαμβάνουν κυρίως έναν συνδυασμό δημιουργίας ικανότητας συγκράτησης υδάτων, αυξημένες δυνατότητες άντλησης και αποχέτευσης και βελτιωμένα συστήματα αναχωμάτων. Οι αντιπλημμυρικές υποδομές πρέπει να εναρμονίζονται με πολιτικές αποφάσεις πάνω στα επίπεδα ασφαλείας, τον χωρικό σχεδιασμό και την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της Θεσσαλίας.

Τα αποτελέσματα του Master Plan θα πρέπει να ενσωματωθούν αποτελεσματικά στα ελληνικά Εθνικά Σχέδια διαχείρισης πλημμυρών συνδυάζοντας:

• Μια ακολουθία από δραστηριότητες που απαιτούνται άμεσα μετά από καταστροφές και λαμβάνουν χώρα χωρίς δεύτερη σκέψη
  
• Βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις (αναφορικά με τη διοίκηση και την ανάπτυξη του σχεδίου διαχείρισης πλημμυρών)
  
• Μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις (αναφορικά με την ανάπτυξη επενδυτικών σχεδίων, projects που μπορούν να χρηματοδοτηθούν και οικονομικό σχεδιασμό)
  

Το Master Plan θα περιλαμβάνει έναν οδικό χάρτη για τις βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες παρεμβάσεις, καθώς και με σκοπό την αποτελεσματική λειτουργία της άρδευσης και μια ανθεκτική απέναντι σε πλημμύρες Θεσσαλία.

Μπορείτε να κατεβάσετε την αναφορά ΕΔΩ

Ερωτήσεις & Απαντήσεις σχετικά με την πρώτη αναφορά της HVA από την αποστολή πραγματογνωμοσύνης στη Θεσσαλία

Ε: Τι ακριβώς έχει ανατεθεί στην HVA;

Α: Στην HVA ανατέθηκε το να ερευνήσει τις υποκείμενες αιτίες και τον αντίκτυπο των πλημμυρών που ακολούθησαν την κακοκαιρία Ντάνιελ και να αναπτύξει ένα Master Plan με σκοπό να κάνει την περιοχή της Θεσσαλίας περισσότερο ανθεκτική στις πλημμύρες. Τους ζητήθηκε να δώσουν έμφαση στην αποκατάσταση μετά τις καταστροφικές πλημμύρες, με ιδιαίτερη προσοχή στους δυο πιο σημαντικούς και περισσότερο επηρεασμένους οικονομικούς κλάδους της Θεσσαλίας, δηλαδή την αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία.

ΚΥΡΙΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ε: Πόσο ιδιαίτερη περίπτωση ήταν η πλημμύρα;

Α: Η πλημμύρα ήταν ένα ακραίο και ξαφνικής εμφάνισης γεγονός. Η HVA έχει υπολογίσει ότι 3,7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα βρόχινου νερού έπεσαν πάνω από την περιοχή της κοίτης του Πηνειού, από τα οποία περίπου 3 δις έπεσαν μέσα σε μόλις 48 ώρες (στις 5 και 6 Σεπτεμβρίου). Πρέπει όμως να διαψεύσουμε την εντύπωση ότι τόσο ακραία καιρικά φαινόμενα θα συμβαίνουν μόνο μια φορά στα 500 ή στα 1000 χρόνια. Εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου και της κλιματικής αλλαγής, τα στατιστικά δεδομένα υπολογισμού κινδύνου πλημμύρας δεν είναι πλέον έγκυρα. Φαινόμενα όπως η κακοκαιρία Ντάνιελ αναμφίβολα θα συμβαίνουν συχνότερα.

Ε: Τι να κάνουμε στο μέλλον;

Α: Έχουμε λάβει την επισήμανση ότι πρέπει να αλλάξουμε ολόκληρη την προσέγγισή μας πάνω στη διαχείριση των υδάτων και των πλημμυρών αλλά και να αποδεχτούμε το γεγονός ότι ο ανασχεδιασμός αυτός θα πάρει χρόνο και θα κοστίσει χρήματα. Αναφορικά με τη διαχείριση πλημμυρών, πρέπει να υιοθετήσουμε ένα πρωτόκολλο 3 επιπέδων ασφαλείας, το οποίο συμπεριλαμβάνει 1) Πρόληψη πλημμυρών 2) Διεπιστημονική διακυβέρνηση και 3) Βελτιωμένη έγκαιρη προειδοποίηση και διαχείριση κρίσεων. Δεδομένης αυτής της νέας απειλής ακραίων καιρικών φαινομένων, υστερούμε και στα τρία αυτά επίπεδα ασφαλείας. Συνοπτικά, έχουμε να αντιμετωπίσουμε ζήτημα και τεχνικό και διοικητικό.

Ε: Μπορείτε να μας εξηγήσετε τη στρατηγική των 3 επιπέδων με περισσότερη λεπτομέρεια;

Α: Τα τρία επίπεδα ασφαλείας για τη διαχείριση πλημμυρών είναι αλληλένδετα, που σημαίνει ότι και τα τρία πρέπει να αναπτυχθούν και είναι εξίσου σημαντικά:

• Επίπεδο ασφαλείας 1ο: Πρόληψη: Η ύπαρξη ισχυρών προστατευτικών μέσων και υποδομής που μπορούν να προλάβουν πλημμύρες και με αυτά τα ακρία και ξαφνικά επίπεδα βροχοπτώσεων.
  
• Επίπεδο ασφαλείας 2ο: Διοίκηση: Η ύπαρξη διαλειτουργικής διοίκησης με αντικείμενο τους ποταμούς, τη άρδευση και τον χωρικό σχεδιασμό.
  
• Επίπεδο ασφαλείας 3ο: Διαχείριση κρίσεων/Άμεση ανταπόκριση: Σε περιοχές όπως η Θεσσαλία, δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για να κινητοποιηθούν οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης και η πολιτική προστασία πρέπει για την ακρίβεια να κινητοποιηθεί ΠΡΙΝ καν ξεκινήσει η κακοκαιρία, απαιτώντας πολύ έγκαιρα συστήματα προειδοποίησης και ειδική εκπαίδευση τόσο των στελεχών έκτακτης ανάγκης όσο και των πολιτών.

ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Ε: Τι τύπου προληπτικά μέτρα χρειάζονται;

Α: Πρώτον, το σύστημα αναχωμάτων πρέπει να αναβαθμιστεί. Πρέπει επίσης να επανασχεδιαστούν οι γέφυρες και οι ράμπες τους και να απομακρυνθούν διάφορα εμπόδια, έτσι ώστε να δοθεί περισσότερος χώρος στον Πηνειό ποταμό. Το υπάρχον δίκτυο αποχέτευσης, ποταμών και χειμάρρων δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να απορροφήσει τα εξωφρενικά δεδομένα υδάτων που πέφτουν από καταιγίδες όπως η κακοκαιρία Ντάνιελ. Προκειμένου να εξασθενήσει τέτοια πλημμύρα, πρέπει να δημιουργήσουμε περιοχές συγκράτησης νερού. Αυτό θα χαμηλώσει τα ανώτερα επίπεδα απορροών και τα επίπεδα της στάθμης νερού και μπορεί να επιτευχθεί είτε μετακινώντας αναχώματα σε μεγαλύτερες αποστάσεις από τα ποτάμια και τους χειμάρρους είτε με την κατασκευή δευτερευόντων, υψηλότερων αναχωμάτων σε συγκεκριμένες αποστάσεις, με πύλες στα πρώτα (χαμηλότερα) αναχώματα. Αυτό επιτρέπει την ελεγχόμενη πλημμύριση και αποστράγγιση της περιοχής ανάμεσα στα δύο αναχώματα. Συγκεκριμένες περιοχές, επίσης, θα πρέπει επίσης πιθανώς να καθοριστούν για προσωρινή ελεγχόμενη πλημμύριση. Τέλος, θα πρέπει να προσδιοριστεί το πώς τα φράγματα μπορούν να βοηθήσουν στην εξασθένιση πλημμυρών τέτοιου μεγέθους.

Ε: Τι σημαίνει για έναν αγρότη που η περιοχή του καθορίζεται ως σημείο πλημμύρισης;

Α: Οι περιοχές θα επιλεγούν με βάση τεχνικά και οικονομικά κριτήρια. Οι παραγωγοί θα πρέπει να αποζημιωθούν για την προσαρμογή της χρήσης γης σε λιγότερο εντατική παραγωγή και να λάβουν περαιτέρω αποζημίωση σε περίπτωση που η ιδιοκτησία τους χρειαστεί να πλημμυριστεί. Πρέπει να αναπτύξουμε μακροχρόνιες συμφωνίες με παραγωγούς και ιδιοκτήτες γης σχετικά με αυτό. Παρότι αυτό αποτελεί σημαντική δαπάνη, πολύ πιθανόν να σώσει χωριά και πόλεις από πλημμύρες και να σώσει ζωές.

Ε: Γιατί δεν χτίζουμε απλώς περισσότερα φράγματα;

Α: Εξετάζουμε αυτήν την επιλογή, αλλά δεν υπάρχουν πολλά σημεία στο οποίο είναι εφικτό να χτιστούν φράγματα. Τα μεγάλα φράγματα έχουν εξωφρενικό κόστος για να χτιστούν, απαιτούν πολύ συγκεκριμένες συνθήκες και συχνά εξυπηρετούν πολλαπλές χρήσεις (όπως η παραγωγή ενέργειας και η άρδευση), πράγμα που μπορεί να συγκρούεται με τη διαχείριση πλημμυρών.

Ε: Τι πρέπει να γίνει σχετικά με τη διοίκηση αναφορικά με τα ύδατα;

Α: Πιθανόν να πρέπει να συσταθεί ένα υπερκείμενο συντονιστικό όργανο που θα λαμβάνει υπόψη όλη την περιοχή.

Ε: Πώς μπορούμε να προειδοποιήσουμε τους κατοίκους πιο αποτελεσματικά;

Α: Για περιοχές σαν τη Θεσσαλία, ο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησεις πρέπει να ενεργοποιηθεί πριν καν πέσει η βροχή. Επομένως, ένα κέντρο πρέπει να μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια πλημμύρες, όχι με βάση το πόσο νερό έχει πλήξει μια περιοχή, αλλά με βάση το πόσο νερό είναι πιθανό να πέσει. Αυτό στη συνέχεια πρέπει να επικοινωνείται αποτελεσματικά στους πολίτες, οι οποίοι και πρέπει να εξασκηθούν στην ετοιμότητα με σχέδια εκκενώσεων και διαδικασίες προκαταβολικά.

Ε: Τι μπορούν να κάνουν οι κάτοικοι από μόνοι τους;

Α: Θα χρειαστούν αποθήκες στις οποίες μπορεί να υπάρχει πρόσβαση σε εξοπλισμό για επείγουσες επισκευές και αφαίρεση χαλασμάτων, καθώς και λέμβους για διασωστικές επιχειρήσεις. Σάκκοι με άμμο πρέπει να διαμοιράζονται ώστε να προστατευθούν τρωτά σημεία σε αναχώματα και να προστατεύσουν σπίτια και κρίσιμες υποδομές. Σχέδια εκκένωσης πρέπει να εκπονηθούν και να γίνει εξάσκηση πάνω σε αυτά από παραγωγούς, σχολεία και χωριά.

ΛΙΜΝΗ ΚΑΡΛΑ

Ε: Ποια είναι η κατάσταση στην περιοχή της Λίμνης Κάρλα; Είναι ακόμη πλημμυρισμένη.

Α: Η Λίμνη Κάρλα πλημμύρισε με εκατοντάδες εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού από τις ρωγμές στα αναχώματα κοντά στη Γυρτώνη, ένα εκτιμώμενο 30% των συνολικών πλημμυρών. Μπορεί να πάρει 1,5 με 2 χρόνια για το νερό από την περιοχή της Κάρλας να απορροφηθεί μέσω της διόδου απορροής του (στον Βόλο) και να εξατμιστεί/μεταφερθεί. Να πρέπει να ελέγξουμε αν η δίοδος απορρέει στη μέγιστη δυνατή χωρητικότητα θα πρέπει να ερευνήσουμε αν είναι εφικτό να συνδέσουμε σταθμούς άντλησης που δεν έχουν πλημμυρίσει με τη νέα λίμη ώστε να παρέχουν αρδευτικό νερό για εκτάσεις γης που δεν έχουν πλημμυρίσει. Το πιο πιθανό σενάριο είναι οι παραγωγοί να πληρωθούν αποζημίωση γιατί αυτό είναι πολύ μικρότερη δαπάνη από οποιοδήποτε είδος παρέμβασης.

Ε: Μπορεί τέτοια καταστροφή να ξανασυμβεί στη Λίμνη Κάρλα;

Α: Η Λίμνη Κάρλα είναι ευάλωτη περιοχή και η εκτίμηση είναι σε εξέλιξη. Είναι απολύτως πιθανό η λίμνη να πρέπει να αυξηθεί σε μέγεθος έτσι ώστε να εξυπηρετήσει πλημμυρικά φαινόμενα και ώστε να αποτρέψει, για παράδειγμα, την πλημμύριση της πόλης της Λάρισας.

Ε: Είναι αλήθεια ότι τα ρήγματα σε αναχώματα στις περιοχές του Παλαμά και της Καρδίτσας κοντά στη Γυρτώνη έσωσαν την πόλη της Λάρισας από πλημμύρα;

Α: Ναι. Και για αυτό είναι τόσο σημαντικό να αναπτυχθεί μια συνολική στρατηγική προστασίας από τις πλημμύρες για ολόκληρη την κοίτη του Πηνειού, μέσω μιας ολιστικής προσέγγισης και όχι να δοθεί έμφαση σε εξατομικευμένα μέτρα.

ΣΧΕΔΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΜΜΥΡΩΝ

Ε: Τι έχετε να πείτε αναφορικά με τα σχέδια διαχείρισης πλημμυρών της Κυβέρνησής μας;

Α: Επεξεργαζόμαστε αυτήν τη στιγμή ένα σχέδιο που θα είναι έτοιμο το 2024. Θα ενσωματώσουμε τα αποτελέσματα των αποστολών πραγματογνωμοσύνης και το Master Plan που καταστρώνει η HVA στο νέο σχέδιο, ώστε να το σχέδιο σχέδιο διαχείρισης πλημμυρών για τη Θεσσαλία να γίνει ένα επιχειρησιακό εργαλείο στη διαχείριση πλημμυρών που απαντά και στα τρία επίπεδα ασφαλείας.

Ε: Μπορούν οι κάτοικοι της Θεσσαλίας να νιώσουν με αυτοπεποίθηση ότι μια τέτοια καταστροφή δεν θα ξανασυμβεί;

Α: Δυστυχώς, εγγυήσεις του 100% δεν υπάρχουν. Οι πλημμύρες αποτελούν ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο στη Θεσσαλία, για αυτό και οι υποδομές πρέπει να ενισχυθούν, αλλά δεν μπορούν όλες οι περιοχές της Θεσσαλίας να προστατευτούν σε ιδανικό επίπεδο ασφαλείας, ακόμη κι αν αυτό θα ήταν το επιθυμητό. Πρέπει να θέσουμε προτεραιότητες στον χωρικό σχεδιασμό και στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη και μπορεί ακόμη να είναι απαραίτητο να μεταφερθούν άνθρωποι και οικονομικές δραστηριότητες. Θέλουμε η Θεσσαλία να παραμείνει το «καλάθι φαγητού» της Ελλάδας και ελπίζουμε να διασφαλίσουμε την παραμονή όλων των ανθρώπων στην περιοχή και να συνεχίσουν με τον πρωτογενή τομέα, αλλά θα πρέπει να βρούμε τον τρόπο με τον οποίο θα εξασφαλίσουμε βιώσιμες συνθήκες διαβίωσης για τον καθένα.