Στήριξη Νέων Επιστημόνων και μέτρα για την αναστροφή της φυγής επιστημόνων στο εξωτερικό – brain drain

Βασική επιδίωξη του Τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του ΥΠΠΕΘ είναι η Γνώση που προκύπτει από την Έρευνα να αποτελέσει κύριο μοχλό για την ανάπτυξη της Οικονομίας της Γνώσης. Στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας βρίσκεται το  εξαιρετικό επιστημονικό  δυναμικό που διαθέτει η χώρα το οποίο, όπως καταδεικνύει πληθώρα στοιχείων, είναι περιζήτητο σε άλλες αναπτυγμένες χώρες. Όμως, ιδιαίτερα οι πολιτικές λιτότητας που διαμορφώθηκαν από το 2010, η ανεργία, η υποτίμηση της εργασίας, το brain waist , δηλαδή η υποχρησιμοποίηση εξειδικευμένων επιστημόνων και ιδιαίτερα η έλλειψη προοπτικών σταδιοδρομίας έχουν συντελέσει στην αποψίλωση της Ελλάδας από το δυναμικό αυτό. Αποτέλεσμα είναι να κατευθύνεται μονόπλευρα στο εξωτερικό, αυξάνοντας το φαινόμενο του brain drain. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι κατά την πενταετία 2009-2014 οκταπλασιάστηκε ο αριθμός των ακαδημαϊκών/ερευνητών που έφυγαν στο εξωτερικό συγκριτικά με προηγούμενες πενταετίες προ της κρίσης. (πηγή: Bloomberg, Ιούνιος 2015).

Στόχος είναι το brain drain να μετατραπεί σε brain gain ώστε να υπάρξει εξισορρόπηση και η αναγκαία αμφίδρομη κινητικότητα επιστημόνων.

Απώτερη επιδίωξη είναι η διαμόρφωση θεσμών και δομών μακράς πνοής που θα αποτελούν θύλακες επιστημονικής ή επιχειρηματικής ποιότητας και θα λειτουργούν ως πόλοι έλξης για νέους επιστήμονες.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου έχει διαμορφωθεί και υλοποιείται για πρώτη φορά στη χώρα συγκροτημένη στρατηγική στήριξης νέων επιστημόνων με τη δημιουργία βιώσιμων προοπτικών σταδιοδρομίας στον ακαδημαϊκό /ερευνητικό ή στον επιχειρηματικό τομέα.

Η στρατηγική αυτή βασίζεται σε τρεις άξονες:

α. Τη δημιουργία ευκαιριών εργασίας και προοπτικών σταδιοδρομίας σε ποιοτικά επιστημονικά ή επιχειρηματικά περιβάλλοντα.

β. Τη  λειτουργία της Πολιτείας ως υποστηρικτή και ρυθμιστή ερευνητικών και καινοτόμων δράσεων τις οποίες αδυνατεί να στηρίξει ο ιδιωτικό τομέας

γ. Τη συνεισφορά της Πολιτείας ως «εμπνευστή» στην ανάπτυξη εμβληματικών πρωτοβουλιών που χαρακτηρίζονται από μεγάλη προστιθέμενη επιστημονική, κοινωνική και οικονομική αξία.

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Μια σειρά θεσμικών και νομικών παρεμβάσεων έχουν ήδη αναληφθεί προς την κατεύθυνση αυτή, όπως  ο νόμος 4429/2016 για την ίδρυση του ΕΛΙΔΕΚ και ο νόμος 4386/2016 για την Έρευνα οι οποίοι βελτιώνουν τις εργασιακές συνθήκες και τις κάνουν  ελκυστικές για την τη διεξαγωγή ερευνητικού έργου στα ΑΕΙ και Ερευνητικά Κέντρα της χώρας. Για παράδειγμα, οι νέοι επιστήμονες έχουν πλέον το δικαίωμα να επιλέγουν το είδος της σύμβασης που επιθυμούν (σύμβαση εργασίας ή σύμβαση έργου) και να είναι οι ίδιοι Επιστημονικοί Υπεύθυνοι για την υλοποίηση ερευνητικών έργων που έχουν προτείνει και έχουν κριθεί θετικά.

Το μέτρο αυτό επιτρέπει την ανάδειξη της δημιουργικότητας των νέων επιστημόνων και δημιουργεί προοπτικές για την μελλοντική τους πορεία.

Οι παρεμβάσεις αυτές σε συνδυασμό με την έγκριση πλήρωσης μετά από πολλά χρόνια 1000 νέων θέσεων μελών ΔΕΠ τα Πανεπιστήμια και 100 νέων θέσεων Ερευνητών στα Ερευνητικά Κέντρα, για τη διετία 2017-18,  αναμένεται να προσελκύσουν «νέο αίμα» μέσα στο ακαδημαϊκό /ερευνητικό σύστημα.

ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ

Κατά το 2015, έτος ιδιαίτερα δύσκολο οικονομικά, οι  συνολικές δαπάνες για την Έρευνα στη χώρα, πλησίασαν το 1% του ΑΕΠ (ιστορικά υψηλό για την χώρα), ποσό που αντιστοιχεί σε αύξηση κατά 200 εκ. ευρώ περίπου σε σχέση με το 2014. Αναλυτικότερα:

α) Δημόσια Δαπάνη

Υπήρξε αύξηση των επιχορηγήσεων για την Έρευνα  κατά 30% το 2016 από τον Τακτικό Προϋπολογισμό,  ενώ το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων  αυξήθηκε από 97 εκ. ευρώ το 2014, σε 148 εκ. ευρώ για το 2016.

β) ΕΣΠΑ 2014-2020.

Παρουσίαση νέων πολιτικών και εξειδίκευση δράσεων: Οι δράσεις του ΕΣΠΑ στηρίζουν κατά κύριο λόγο την εφαρμοσμένη Έρευνα ώστε αυτή να αποτελέσει ουσιαστικό πυλώνα στήριξης της υπάρχουσας πραγματικής Οικονομίας και βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της με την έμφαση στη συμμετοχή νέων επιστημόνων. Τις δράσεις του ΕΣΠΑ διαχειρίζεται η ΓΓΕΤ.

Στάδιο υλοποίησης και χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης: Το τρέχον ΕΣΠΑ θα καλύψει την περίοδο 2017-2023. Έχουν προκηρυχτεί ή βρίσκονται σε τελικό στάδιο προκήρυξης Δράσεις συνολικού Π/Υ 450 εκ €. Δομικά προβλήματα που προκαλούν καθυστερήσεις στις επικείμενες προκηρύξεις, αντιμετωπίζονται και αναμένεται να αρθούν σύντομα.

Ωφελούμενες ομάδες: Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικά Κέντρα, Επιχειρήσεις, νέοι ερευνητές και επιστήμονες, εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα. Προβλέπεται ότι έως τη λήξη της Προγραμματικής περιόδου (το 2023) θα υποστηριχτεί η απασχόληση περισσοτέρων από 9.000 νέων επιστημόνων επιπλέον του υφιστάμενου προσωπικού των Δημόσιων Ερευνητικών Ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων με ερευνητική δραστηριότητα.

Χρηματοδότηση: Βασική πηγή χρηματοδότησης το Ε.Π. ΕΠΑΝΕΚ ύψους 1,2 δισ € για το Στόχο 1: «Ενίσχυση της Έρευνας, της τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας».

Προβλέπεται μόχλευση ιδιωτικών πόρων ύψους 300 εκ €.

γ) ΕΛΙΔΕΚ (2017-2019)

Παρουσίαση πολιτικών και δράσεων: Σημαντική παρέμβαση της Κυβέρνησης είναι η δημιουργία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και η αξιοποίηση πόρων που προέρχονται από δανειακή σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί μία βαθειά διαρθρωτική τομή στον χώρο της Έρευνας η οποία δημιουργεί σημαντικές ευκαιρίες και προοπτικές για νέους επιστήμονες, στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό στις σημερινές συνθήκες κρίσης. Οι  δράσεις  του ΕΛΙΔΕΚ εστιάζονται στη στήριξη της Έρευνας  που προέρχεται από την επιστημονική περιέργεια και αποτελεί μοχλό για τον μετασχηματισμό της Οικονομίας. Προσβλέπουμε το ΕΛΙΔΕΚ να γίνει θεσμός επιστημονικής και ερευνητικής ποιότητας, να συνεισφέρει ουσιαστικά  και με τρόπο αποτελεσματικό στην ανάδειξη του ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει η χώρα και στην επιδίωξη της επιστημονικής ποιότητας και Αριστείας. Μέσω του ΕΛΙΔΕΚ θα διατεθούν άμεσα πόροι για  υποτροφίες υποψήφιων διδακτόρων, για τη στήριξη ερευνητικών έργων μεταδιδακτόρων, μελών ΔΕΠ και ερευνητών, για την προμήθεια επιστημονικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας και την προβολή της επιστήμης στην κοινωνία.

Στάδιο υλοποίησης και χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης: Έχει ολοκληρωθεί η πλειοψηφία των Διοικητικών πράξεων που αφορούν στη λειτουργία του ΕΛΙΔΕΚ (Σύμβαση ΕΤΕπ- Ελληνικού Δημοσίου, σύσταση Γενικής Συνέλευσης, προκήρυξη εκλογής Επιστημονικού Συμβουλίου).

Έχουν ήδη προκηρυχτεί Δράσεις συνολικού Π/Υ 17,5 εκ € για την στήριξη νέων επιστημόνων (Υποψήφιοι Διδάκτορες και Μεταδιδάκτορες).

Ωφελούμενες ομάδες: Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικά Κέντρα, Επιχειρήσεις, νέοι ερευνητές και επιστήμονες. Συνολικά οι δράσεις του ΕΛΙΔΕΚ αναμένεται να υποστηρίξουν για τα επόμενα 3 χρόνια περισσότερους από 4000 νέους επιστήμονες με συστηματικές προσκλήσεις για τη διεξαγωγή ερευνητικών έργων και να αποτελέσουν ένα πρώτο βήμα για την ανατροπή της μεγάλης φυγής επιστημόνων στο εξωτερικό.

Χρηματοδότηση: Η χρηματοδότηση προέρχεται από τη δανειακή συμφωνία  ΕΤΕπ-Ελληνικού Δημοσίου  ύψους 180 εκ € και από το ΠΔΕ (60 εκ €). Με τρόπο εμπροσθοβαρή θα αποδοθούν  στο ακαδημαϊκό/ερευνητικό οικοσύστημα πρόσθετοι πόροι ύψους 240 εκ. ευρώ κατά την επόμενη τριετία.

Σημειώνεται ότι η ελληνική συμμετοχή των 60 εκ. από το ΠΔΕ έχει ήδη καταβληθεί, γεγονός που καταδεικνύει την ισχυρή δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης.

δ) Υπερ-Ταμείο Επιχειρηματικών Συμμετοχών

Παρουσίαση πολιτικών και δράσεων: Το Υπερ-Ταμείο Επιχειρηματικών Συμμετοχών (Equifund) αποτελεί μια επενδυτική πλατφόρμα με πολλαπλασιαστικό αντίκτυπο στην οικονομία και στην κοινωνία η οποία παρέχει τη δυνατότητα ανεύρεσης χρηματοδότησης μέσω συμμετοχών/συνεπενδύσεων στις κεφαλαιακές ανάγκες για την δημιουργία και ανάπτυξη νέων και καινοτόμων επιχειρήσεων. Σε αυτό μετέχει το ελληνικό Δημόσιο και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων.

Το σχέδιο αυτό αποτελεί μία συγκροτημένη, συστηματική και ολοκληρωμένη αναπτυξιακή προσπάθεια  για την αξιοποίηση ερευνητικών  αποτελεσμάτων και ιδεών και την στήριξη της καινοτόμου επιχειρηματικότητας δίνοντας έμφαση στη νεανική επιχειρηματικότητα, με τρόπο που για πρώτη φορά εφαρμόζεται στη χώρα.

Το Υπερ-Ταμείο θα περιλαμβάνει τρία Ταμεία:

1. το ταμείο «Παράθυρο Καινοτομίας», το οποίο αποσκοπεί στη μετάφραση αξιοποιήσιμων ερευνητικών ιδεών και αποτελεσμάτων σε επιχειρηματικές δράσεις. Το Παράθυρο Καινοτομίας θα στηρίζει  δομές ενίσχυσης της νεανικής κυρίως επιχειρηματικότητας, όπως τεχνολογικά πάρκα, θερμοκοιτίδες καθώς και δομές επιτάχυνσης (Accelerators) και μεταφοράς τεχνολογίας (TechnologyTransferFundTTFund), όπως στήριξη πνευματικής ιδιοκτησίας, δημιουργία startup κ.α.
   1. το ταμείο «Πρώιμης Επιχειρηματικότητας» με στόχο τη στήριξη νέων καινοτόμων επιχειρήσεων στα αρχικά τους στάδια και,
   2. το ταμείο «Μεγέθυνσης» που θα στηρίζει επόμενα στάδια ανάπτυξης καινοτόμων επιχειρήσεων.

Ωφελούμενες ομάδες: Το «Παράθυρο Καινοτομίας» θα στοχεύει ομάδες/ έργα ή/και νεοφυείς επιχειρήσεις (start-ups) προερχόμενες από ΑΕΙ, Ερευνητικά κέντρα ή άλλους οργανισμούς με σημαντική ερευνητική δραστηριότητα. Ο στόχος είναι η αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων που βρίσκονται σε ώριμο στάδιο τεχνολογικής ετοιμότητας, μέσω της διαμόρφωσης επιχειρηματικών σχεδίων, τη στήριξη πνευματικής ιδιοκτησίας και άλλων δράσεων για την οικονομική και επιχειρηματική αξιοποίησή τους.

Χρηματοδότηση: Το αρχικό συνολικό κεφάλαιο του Υπέρ-Ταμείου ανέρχεται σε 260 εκ. ευρώ. Αναμένεται να υπάρξει σημαντική μόχλευση πόρων από Ευρωπαϊκούς ή Διεθνείς φορείς, Ιδιωτικές  επενδύσεις και Περιφέρειες με τελικό στόχο συμμετοχές ύψους 1 δισ € να κατευθυνθούν σε Ελληνικές επιχειρήσεις.

Το όραμα: «Επιστρέφουμε Ελλάδα- Επιλέγουμε Ελλάδα»

Διαμορφώνουμε θεσμούς και δομές μακράς πνοής που δημιουργούν ευκαιρίες και θύλακες επιστημονικής και επιχειρηματικής ποιότητας, για την έμπνευση και βέλτιστη αξιοποίηση του επιστημονικού/ερευνητικού δυναμικού της χώρας καθώς και την προσέλκυση των Ελλήνων επιστημόνων εξωτερικού.